چنان‌که محمدعلی زلفی گل، وزیر علوم به‌تازگی از یکپارچه نبودن آموزش عالی انتقاد کرده و گفته است: مجموعه‌های مختلف از جمله آموزش و پرورش، صداوسیما، وزارت نفت و غیره هر کدام دانشگاه مختص خود را دارند که با گزینش خود، دانشجویان را جذب می‌کنند. در چنین شرایطی که نظام آموزش عالی کشور متمرکز نیست، دانشجویانی که در دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم تحصیل می‌کنند، برای آینده شغلی خود دچار سرخوردگی می‌شوند.

چرا باید آموزش عالی یکپارچه باشد؟
منصور غلامی، وزیر سابق علوم به قدس می‌گوید: آموزش عالی باید متمرکز باشد. در هیچ جای دنیا رسم نیست دستگاه‌های دیگر نقش دانشگاه‌ها را ایفا کرده و نیروی انسانی متخصص تربیت کنند بدون اینکه آن‌ها را به‌کار بگیرند. به هرحال از دو دهه پیش برخی نهادها و سازمان‌ها به دلایل مختلف مراکز آموزش عالی برای خود تأسیس کرده‌اند. البته طبق قاعده بایستی از وزارت علوم مجوز می‌گرفتند و در زمان صدور مجوز هم به ضرورت ایجاد چنین مؤسساتی توجه می‌شد اما متأسفانه به هر دلیل، در مقطعی برای برخی سازمان‌ها دقت لازم در صدور مجوز تأسیس صورت نگرفته است.
وی تربیت نیروی متخصص با به‌کارگیری ظرفیت‌های موجود سازمانی را مهم‌ترین توجیه بیشتر دستگاه‌ها برای دریافت مجوز دانشگاه عنوان می‌کند و می‌افزاید: اما در عمل آنچه اتفاق افتاده صدور مدرک تحصیلی برای کارکنان خود و دیگران و کسب درآمد با دریافت شهریه تحصیلی بوده است که وزارت علوم در دوره مسئولیت بنده این موضوع را پیگیری کرد و نتیجه آن، تصویب طرح ساماندهی مراکز آموزش عالی توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی در اسفند ۱۳۹۴ بود که اوایل سال بعد هم برای اجرا ابلاغ شد.
با اجرای این طرح جلو پذیرش دانشجو توسط سایر مؤسساتی که وابسته به دیگر وزارتخانه‌ها بودند-غیر از وزارت بهداشت- گرفته شد.
غلامی با بیان اینکه بی‌تردید مصوبه ساماندهی مراکز آموزش عالی مبنای قانونی دارد، می‌گوید: می‌توان انتظار داشت مجلس قانون کلی به‌ویژه در خصوص دستگاه‌های دولتی تصویب کند که اجازه هزینه‌کرد اعتبارات دولتی را برای ایجاد مراکز آموزش عالی ندهد. ضمن اینکه کسب درآمد مالی را هم از طریق آموزش عالی برای دستگاه‌های دولتی ممنوع کند چون برخی نهادها می‌گویند به‌صورت خودگردان دانشجو پذیرش کرده و با دریافت شهریه هزینه آموزش آن‌ها را تأمین می‌کنند در حالی که اصلاً چنین وظیفه‌ای ندارند. بنابراین از این طریق هم می‌توان محدودیت‌های جدی ایجاد کرد. از سوی دیگر وزارت علوم هم باید در دادن مجوزها و تأیید مدارک دانش‌آموختگی، این موضوع را واضح اعلام و اعمال کند.

خلأ‌های قانونی باید برطرف شود
دکتر حسین میرزایی، رئیس سابق پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم هم در پاسخ به قدس می‌گوید: از آنجا که برای نظام علم در کشور ما یک وزارتخانه وجود دارد و این حوزه کاملاً تخصصی است و اقتضائات خاص خود را دارد و تأمین نیروی متخصص دستگاه‌های دیگر جزو وظایف ذاتی وزارت علوم است، بنابراین باید کارویژه خودش را ادا کند و خدمتی را که از آن انتظار می‌رود به دستگاه‌های اجرایی مختلف ارائه دهد.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با تأکید بر اینکه دانشگاه‌داری از وظایف وزارت علوم است و از عهده دستگاه دیگری هم برنمی‌آید، می‌گوید: دانشگاه‌داری یک تخصص است و چیزی نیست که دست‌کم گرفته شود و دیگران تصور کنند می‌توانند از پس آن بربیایند و چون از عهده چنین کاری برنمی‌آیند آن را خراب می‌کنند.
وی تصریح می‌کند: دستگاه آموزشی استقلال نسبی از دستگاه‌های دیگر دارد و از سویی هم وابسته به دیگر دستگاه‌هاست و در تأمین نیازها از یکدیگر بهره‌مند می‌شوند به همین دلیل نظام آموزش عالی باید بتواند کارویژه خودش را ادا کند. حتی در بخش بهداشت و درمان نیز این موضوع صادق است، یعنی باید آموزش پزشکی هم ذیل وزارت علوم انجام شود. ضمن اینکه در دنیا شاید به تعداد انگشتان یک دست هم نباشد که آموزش پزشکی از آموزش عالی و وزارت علومشان جدا باشد چون این موضوع موجب فساد در این کشورها می‌شود.
وی درخصوص پیامدهای دانشگاه‌داری از سوی دستگاه‌های مختلف هم می‌گوید: این اتفاق، کارویژه وزارت علوم و دانشگاه را از بین می‌برد چون قرار است در دانشگاه متناسب با نیازهای همه دستگاه‌ها متخصص تربیت شود و چنانچه هر دستگاه بخواهد خود به چنین کاری اقدام کند دیگر نیازی به وزارت علوم نیست. ضمن اینکه سیاست‌گذاری‌ها دچار تعارض می‌شود و وظیفه‌ای که برای وزارت علوم و دانشگاه تعریف شده، منتفی خواهد بود. این روند، موجب تداخلات ساختاری و احساس کاذب بی‌نیازی از سوی دستگاه‌های
اجرایی می‌شود.

دستگاه‌ها در پژوهش هم دخالت نکنند
وی با اشاره به اینکه در دولت قبل با مصوبه هیئت وزیران، قرار شد بیشتر دانشگاه‌های دستگاه‌های اجرایی به مراکز پژوهشی تبدیل شوند، می‌گوید: این کار هم اشتباه است چون همان‌طور که از عنوان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مشخص است یکی از وظایف این وزارتخانه، تحقیقات است. اکنون حدود ۲۰مؤسسه پژوهشی مستقیم وابسته به وزارت علوم داریم و بیشتر دستگاه‌ها و نهادها هم برای خود پژوهشگاه دارند. خب معلوم است مثلاً وزارت نفت یا وزارت نیرو که پژوهشگاه مستقلی دارند دیگر کاری با دانشگاه نخواهند داشت. خودبسندگی کاذبی که در بحث مراکز آموزشی و پژوهشی دستگاه‌های اجرایی به‌وجود آمده در اینجا هم لطمه می‌زند و ارتباط بین دانشگاه و دستگاه‌های اجرایی صورت نمی‌گیرد.

خبرنگار: محمود مصدق